27. Ανακαλύπτουμε τους ταπεινούς γαιοσκώληκες

 27/52/10η ΘΕΜΑ: Ανακαλύπτουμε τους ταπεινούς γαιοσκώληκες

Είναι οι φτωχοί, ταπεινοί γαιοσκώληκες, που δεν τους δίνουμε καμία σημασία!. Αυτοί όμως κάνουν αθόρυβα μια πολύ σημαντική εργασία μέρα και νύχτα, ακριβώς κάτω από τα πόδια μας. Θα έπρεπε να τους «τιμούμε» όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, γιατί είναι οι πρωταθλητές της αποκατάστασης του εδάφους. Ο Αριστοτέλης τους αποκαλούσε "τα έντερα της γης".

Οι γαιοσκώληκες είναι η πρωταρχική δύναμη που τραβάει τα υπολείμματα από τις καλλιέργειες και άλλα φυτά στο έδαφος, όπου οι μικροοργανισμοί τα μετατρέπουν σε πλούσιο, αργιλώδες κοπρόχωμα. Τα περιττώματα των σκουληκιών είναι ένα ισχυρό λίπασμα - πέντε φορές πιο πλούσιο σε άζωτο, επτά φορές πιο πλούσιο σε φωσφορικά άλατα και 11 φορές πιο πλούσιο σε κάλιο από το περιβάλλον έδαφος. Οι σήραγγές τους αερίζουν το χώμα, γεγονός που παρέχει καλύτερη αποστράγγιση και αποτρέπει τη διάβρωση. Συνολικά, η εργασία τους ωφελεί τα τρόφιμα που τρώμε, τα λουλούδια που αγαπάμε και τα δέντρα που μας σκιάζουν. Ακόμα και άλλα άγρια ζώα κερδίζουν κάτι, επειδή τα ίδια τα σκουλήκια αποτελούν τροφή. Οι άνθρωποι σε ορισμένα μέρη του κόσμου τα τρώνε επίσης.

Γαιοσκώληκες βρίσκονται σε όλα σχεδόν τα εδάφη της γης, αρκεί να υπάρχουν αρκετή υγρασία και οργανική ύλη, απαραίτητες για την επιβίωσή τους. Είναι σαπροφάγα ζώα, που τρέφονται από οργανικά κατάλοιπα του εδάφους, κυρίως ξερά φύλλα και σαπισμένα φυτά και -σπανιότερα- πτώματα και κόπρανα ζώων. Μαζί με την τροφή τους καταπίνουν και μεγάλες ποσότητες χώματος, λάσπης και άμμου· υπολογίζεται ότι σε 24 ώρες περνά από τον πεπτικό σωλήνα του γαιοσκώληκα ποσότητα χώματος ίση προς το βάρος του. Η ποικιλία των οικοσυστημάτων στα οποία μπορούν να αναπτυχθούν οι γαιοσκώληκες οδήγησε στην διαφοροποίηση μεγάλου αριθμού ειδών.

Ευτυχώς, εισερχόμαστε σε μια περίοδο αναγνώρισης του ρόλου των γαιοσκωλήκων, όπου οι άνθρωποι όλων των ειδών -από τους αγρότες μεγάλων εκτάσεων μέχρι τους κηπουρούς του σπιτιού που φροντίζουν ένα μικρό παρτέρι- αρχίζουν να αναγνωρίζουν ότι αυτοί οι κρυμμένοι "πολύτιμοι λίθοι" βρίσκονται πίσω από ένα μεγάλο μέρος της γενναιοδωρίας της γης. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, οι γεωργικές εργασίες γίνονται ακόμη και "χωρίς άροση", για τη διαφύλαξή τους.

 

Τύποι γαιοσκωλήκων

Οι γαιοσκώληκες δεν εκτελούν όλοι το ίδιο είδος εργασίας ή δεν ζουν στο ίδιο βάθος. Υπάρχουν τρεις μεγάλες ομάδες:

■ Επίγειοι: Αυτοί οι γαιοσκώληκες ζουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του εδάφους ή μέσα στην οργανική ύλη που βρίσκεται από πάνω. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι είναι πολυπληθέστεροι στις κορυφές των συστάδων χόρτων - η διασταύρωση όπου συναντώνται οι μίσχοι και οι ρίζες. Εκεί έχουν σκιά και κρύβονται από τα πουλιά, ενώ τρέφονται με φύλλα και ρίζες που αποσυντίθενται. Το γρασίδι προσφέρει επίσης κάποια προστασία από τις υψηλές θερμοκρασίες. Ορισμένα είδη ζουν στο ιδιαίτερα πλούσιο περιβάλλον των σωρών κομπόστ και δεν μπορούν να επιβιώσουν σε έδαφος που περιέχει λιγότερη οργανική ύλη. Αυτοί οι γαιοσκώληκες, συνήθως μικροί, έχουν προσαρμοστεί καλύτερα από άλλα είδη σε ακραίες συνθήκες θερμότητας, ψύχους και υγρασίας.

■ Ανακινητές: Αυτοί οι γαιοσκώληκες ζουν κοντά στην επιφάνεια και τρέφονται με το έδαφος και όποια οργανική ύλη περιέχει. Οι σήραγγές τους είναι προσωρινές και γεμίζουν με περιττώματα σκουληκιών, τα οποία προσθέτουν θρεπτικά συστατικά στο υπέδαφος.

■ Ενδόγειοι: Συνήθως είναι νυκτόβιοι, σχηματίζουν μόνιμες, κατακόρυφες σήραγγες που μπορεί να φτάσουν μέχρι τα 2,4 μέτρα (8 πόδια) μέσα στο έδαφος. Δημιουργούν κοιλότητες στην είσοδο των σηράγγων.

Περισσότερες πληροφορίες για την μορφολογία τους και την αναπαραγωγή τους μπορείτε να πάρετε από εδώ: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%89%CF%83%CE%BA%CF%8E%CE%BB%CE%B7%CE%BA%CE%B1%CF%82

Τρόποι για να εξερευνήσετε τα γαιοσκώληκα με τα παιδιά

Εκείνη η μαγική στιγμή που ένα παιδί βρίσκει για πρώτη φορά ένα σκουλήκι δεν είναι κάτι που ξεχνιέται. Ίσως το παιδί σας να ούρλιαξε και να έτρεξε μακριά, αφήνοντας πίσω του μια διασκεδαστική ιστορία που θα του διηγείστε αργότερα στη ζωή του, όπως μας λέει η Katie Fox, που μας παροτρύνει να βγούμε μετά την βροχή στον κήπο, στο πάρκο ή στην εξοχή και να εξερευνήσουμε τα γαιοσκούλικα.

Πού θα βρείτε γαιοσκούλικα

Όταν πηγαίνετε για ανίχνευση σκουληκιών, ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να ξέρετε είναι πού θα βρείτε αυτά τα πλάσματα. Μερικές φορές θα τα δείτε να βολτάρουν στις πλάκες των πάρκων, μετά από βροχή αλλά με λίγη αποφασιστικότητα και μερικές ιδέες για το πού να ψάξετε, έχετε πολλές πιθανότητες να τα πετύχετε και τις άλλες μέρες.

Σκάψτε σε υγρό χώμα. Το υγρό χώμα (όχι η λάσπη) είναι ένα από τα καλύτερα μέρη για να ξεκινήσετε να ψάχνετε για σκουλήκια. Τα παιδιά όχι μόνο απολαμβάνουν να σκάβουν στο χώμα, αλλά είναι πιο πιθανό να βρουν σκουλήκια σε υγρό χώμα. Μας αρέσει πάντα να ξεκινάμε σκάβοντας κάτω από τις υδρορροές της βροχής ή κοντά σε βρύσες νερού. Αυτές οι περιοχές είναι συνήθως λίγο πιο υγρές από την υπόλοιπη αυλή και αποτελούν εξαιρετικά σημεία εκκίνησης.

Άλλα μέρη για να σκάψετε με μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας είναι σε έναν κήπο ή κοντά σε πράσινο γκαζόν. Αυτές οι περιοχές συνήθως ποτίζονται συχνά και έτσι αποτελούν εξαιρετικές κατοικίες για τα σκουλήκια.

Κοιτάξτε κάτω από μεγάλες πέτρες/πλάκες. Αν έχετε αναποδογυρίσει ποτέ μεγάλους βράχους γνωρίζετε ότι είναι καταφύγιο για όλα τα πλάσματα που αγαπούν το χώμα. Δεν είναι μόνο πιθανό να βρείτε σκουλήκια, αλλά υπάρχει μια πληθώρα από τόσα άλλα μικροσκοπικά ζωάκια που ζουν σε αυτούς τους χώρους για να εξερευνήσετε, να αναγνωρίσετε και να μάθετε γι' αυτά.

 

Συμβουλές ασφαλείας για την εξερεύνηση σκουληκιών

Η εξερεύνηση σκουληκιών με τα παιδιά είναι μια τόσο διασκεδαστική και εύκολη δραστηριότητα. Χρειάζεται ελάχιστη έως καθόλου προετοιμασία και μπορεί εύκολα να γίνει αυθόρμητα ή με λίγο προγραμματισμό. Όπως με κάθε ζωντανό πλάσμα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε πώς να εξερευνήσετε τα σκουλήκια με ασφάλεια. Ακολουθείστε τις παρακάτω συμβουλές για να βεβαιωθείτε ότι χειρίζεστε τα σκουλήκια σας με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ασφάλεια.

- 30 λεπτά ή λιγότερο: Βεβαιωθείτε ότι όλα τα σκουλήκια που πιάνετε απελευθερώνονται πίσω στη φύση μετά από περίπου 30 λεπτά εξερεύνησης. Ωστόσο, αν έχετε ακόμα περισσότερες δραστηριότητες να κάνετε ή αν θέλετε απλώς να παρακολουθήσετε τα σκουλήκια λίγο ακόμα, προσπαθήστε να βρείτε μερικά νέα σκουλήκια.

- Τα σκουλήκια είναι πολύ ευαίσθητα: Μην τα χειρίζεστε πάρα πολύ και να χρησιμοποιείτε πάντα ένα απαλό άγγιγμα.

- Διατηρείτε την περιοχή εξερεύνησης υγρή: Χρησιμοποιήστε ένα υγρό πανί ή μια χαρτοπετσέτα για να τοποθετήσετε τα σκουλήκια σας, αν τα απομακρύνετε από τον βιότοπό τους.

- Κρατήστε τα στη σκιά: Φροντίστε να χειρίζεστε τα σκουλήκια σε σκιερό χώρο, μακριά από το άμεσο ηλιακό φως.

- Ψεκάστε συχνά τα σκουλήκια: Κρατήστε ένα μπουκάλι ψεκασμού και ψεκάστε συχνά και απαλά τα σκουλήκια σας για να εξασφαλίσετε ότι το σώμα τους διατηρείται υγρό. 

Σκουλικο-πληροφορίες για παιδιά

Όταν κάνετε μια σκουλικο-εξερεύνηση, είναι βέβαιο ότι τα παιδιά θα είναι περίεργα και θα κάνουν ερωτήσεις. Παρακάτω σας δίνω μερικές πολύ χρήσιμες και εντυπωσιακές πληροφορίες!

- Πιστεύεται ότι υπάρχουν 4.400 (ή και περισσότερα) είδη γαιοσκώληκα.

- Οι γαιοσκώληκες δεν έχουν τρόπους αντίδρασης στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, οπότε το φως της ημέρας μπορεί να τους αποβεί μοιραίο.

- Τα εκκρίματα των σκουληκιών (γνωστά και ως κοπρόχωμα) βελτιώνουν την υγεία του εδάφους.

- Ένας γαιοσκώληκας μπορεί να χάσει το ένα άκρο του σώματός του και να αναπτύξει ένα υποκατάστατο, αλλά το σκουλήκι θα πεθάνει αν κοπεί στη μέση.

- Οι γαιοσκώληκες έλκονται μεταξύ τους με την οσμή.

- Υπάρχουν απολιθωμένα σκουλήκια σε πετρώματα ηλικίας 600 εκατομμυρίων ετών - που σημαίνει ότι τα σκουλήκια ζούσαν την εποχή των δεινοσαύρων.

- Οι γαιοσκώληκες τρώνε πολύ! Μπορούν να τρώνε περίπου ½ έως 1 φορά το σωματικό τους βάρος κάθε μέρα.

- Το μεγαλύτερο σκουλήκι που έχει βρεθεί ποτέ ήταν ένας νοτιοαφρικανικός γαιοσκώληκας με μήκος 6 μέτρα και 70 εκατοστά (22 πόδια), αν και ο μέσος όρος του μήκους τους πλησιάζει το 1 μέτρο.

- Τα σκουλήκια χρειάζονται υγρασία για να ζήσουν, οπότε αν το δέρμα τους στεγνώσει θα πεθάνουν.

- Τα μωρά σκουλήκια εκκολάπτονται από ένα κουκούλι μικρότερο από έναν κόκκο ρυζιού.

Μαθαίνοντας για τα σκουλήκια με τα παιδιά

Η εξερεύνηση των σκουληκιών με τα παιδιά είναι μια μεγάλη απόλαυση. Όχι μόνο είναι μια εύκολη δραστηριότητα που απαιτεί ελάχιστη έως καθόλου προετοιμασία, αλλά τα σκουλήκια βρίσκονται παντού. Κάτω από οποιοδήποτε στρέμμα γης, μπορεί να υπάρχουν χιλιάδες γαιοσκώληκες που βοηθούν στη δημιουργία και τη διατήρηση του εδάφους της Γης. Είναι ένα απίστευτα σημαντικό πλάσμα και σχεδόν πάντα εύκολο να το βρείτε. Με άλλα λόγια, η εξερεύνηση των σκουληκιών με τα παιδιά είναι κάπως αδύνατο να αποφευχθεί, οπότε μπορείτε κάλλιστα να το κάνετε διασκεδαστικό! Ελπίζουμε οι πληροφορίες που βρήκατε εδώ για τα γαιοσκώληκα θα σας βοηθήσουν!

 

Παρακολουθήστε αυτό το 5λεπτο video https://youtu.be/6Mlos6MAbgk με την Περιβαλλοντική Εκπαιδεύτρια Danice για να μάθετε για τους γαιοσκώληκες. Θα σας δώσει κάποιες βασικές πληροφορίες για το τι είναι και γιατί είναι σημαντικοί, ενώ θα σας δείξει πώς να τους συλλέγετε και να τους κρατάτε για παρατήρηση.  Θα σας επιδείξει επίσης μια διασκεδαστική χειροτεχνία που είναι εμπνευσμένη από τα πλάσματα αυτά.  Αυτό το βίντεο είναι ιδανικό για τους γονείς που θέλουν να κάνουν διασκεδαστικές καλοκαιρινές δραστηριότητες με τα παιδιά τους, ακόμα και στην αυλή τους.

 

Δ Ρ Α Σ Τ Η Ρ Ι Ο Τ Η Τ Α 

Μελετήστε τους γαιοσκώληκες σε ένα βάζο

Γι’  αυτή η δραστηριότητα επανα-χρησιμοποιούμε αντικείμενα που έχουμε στο σπίτι (ανακύκλωση).  Πρέπει να συλλέξουμε με προσοχή μερικά γαιοσκούλικα τα οποία θα απελευθερώσουμε μετά την ολιγοήμερη δραστηριότητα. Αυτό σημαίνει ότι έπρεπε να προσθέσουμε βλάστηση και υπολείμματα λαχανικών ανάμεσα στα στρώματα και στην κορυφή του βάζου για πηγή τροφής τους.

Υλικά: Μεγάλο γυάλινο βάζο, Μικρό γυάλινο βάζο, Χώμα, Άμμος, Γαιοσκούλικα, Βλάστηση, Μαύρο χαρτί κατασκευών, Χαρτοταινία.

Οδηγίες:

Ξεκινάμε βάζοντας στον πάτο ένα στρώμα άμμου ή ψιλού χαλικιού. Παίρνουμε το μικρότερο βάζο (κλειστό με καπάκι) και το τοποθετούμε στο κέντρο με σκοπό να ωθήσουμε τα σκουλήκια να κινούνται κοντά στα τοιχώματα του μεγάλου βάζου.

Μόλις το μικρό βάζο είναι στη θέση του, τοποθετούμε εναλλάξ στρώσεις χώματος, βλάστησης, άμμου και φυτικών υπολειμμάτων μαζί με μερικές σταγόνες νερό.

Μόλις το βάζο γεμίσει τοποθετούμε τους γαιοσκώληκες και το συμπληρώνουμε με κομμάτια φύλλων και μερικούς ψεκασμούς νερού.

Αφού κάνουμε μερικές τρύπες στο καπάκι, ήρθε η ώρα να φτιάξουμε το κάλυμμα για να ξεγελάσουμε τα σκουλήκια. Αν τοποθετήσετε μαύρο χαρτί γύρω από το βάζο, βοηθάει να ενθαρρύνετε τα σκουλήκια να σκάψουν στην εξωτερική περιοχή, ώστε να μπορείτε να δείτε τα τούνελ τους. Φτιάξτε ένα κύλινδρο για να μπορείτε να τον αφαιρείτε εύκολα και να κάνετε τις παρατηρήσεις σας.

Μην κρατήσετε τους γαιοσκώληκες πάνω από μια 1 ως 2 εβδομάδες, να τους έχετε σε σκοτεινό και δροσερό χώρο και μην ξεχνάτε να ψεκάζετε με νερό το χώμα κάθε δύο ημέρες.

Κατασκευάζοντας έναν βιότοπο για σκουλήκια (video): Σε αυτό το επεισόδιο του Green Time  https://youtu.be/WJ6OOBM_j_E θα μάθετε τα πάντα για αυτούς τους καταπληκτικούς αποικοδομητές, τα σκουλήκια! Στη συνέχεια θα πάρετε οδηγίες για να φτιάξετε έναν βιότοπο γι' αυτά.