7. Η Φθινοπωρινή Μετανάστευση των πουλιών

 7/52/ Η Φθινοπωρινή Μετανάστευση των πουλιών

7/52/42 ΘΕΜΑ: Η Φθινοπωρινή μετανάστευση των πουλιών

Ανάμεσα στο φλογερό καλοκαίρι και τον ψυχρό χειμώνα, το Φθινόπωρο είναι μια μεταβατική εποχή γεμάτη ομορφιές και αλλαγές. . Η νύχτα φτάνει νωρίτερα, οι θερμοκρασίες αρχίζουν να πέφτουν και η βλαστική ανάπτυξη μειώνεται. Τα ζώα αρχίζουν να προετοιμάζονται για την έλλειψη τροφής που έρχεται γενικά κατά τη διάρκεια του χειμώνα, μαζεύοντας προμήθειες ή ταξιδεύοντας σε θερμότερα κλίματα χωρίς χάρτη και πυξίδα!

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή εκατομμύρια πουλιά κάνουν με απόλυτη επιτυχία το ίδιο ακριβώς ταξίδι! Το ταξίδι προς τις θερμές περιοχές, κυρίως της Αφρικής. Δεν έχουν χάρτες και πυξίδα, αλλά  συγκεκριμένα σημεία που τα βοηθούν στον προσανατολισμό τους. Μπορεί να είναι κάποια ουράνια σώματα, όπως ο Ήλιος, η Σελήνη ή τ’ αστέρια, ίσως οι θάλασσες, τα βουνά, τα ποτάμια… Μετά το Φεβρουάριο θα επιστρέψουν ξανά στην Ευρώπη για να ζευγαρώσουν, να φτιάξουν τις φωλιές τους, να μεγαλώσουν τα μικρά τους και να αναχωρήσουν εκ νέου…

Οι μεταναστευτικοί διάδρομοι των πουλιών

Μεταναστεύσεις παρουσιάζονται συνήθως κατά μήκος καθιερωμένων οδών που ονομάζονται «μεταναστευτικοί διάδρομοι». Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μεταναστευτικά είδη επιστρέφουν συχνά στην περιοχή της γέννησής τους για να αναπαραχθούν. Τα πουλιά αυτά είναι καθοδηγούμενα από μια έμφυτη συμπεριφορά (συμπεριλαμβανομένων ορμονικών σημάτων) που τους επιτρέπουν να γνωρίζουν πότε πρέπει να ξεκινήσουν το ταξίδι της αποδημίας και πως να προσανατολιστούν προς μια συγκεκριμένη θέση διανύοντας τόσο μεγάλες αποστάσεις. Ωστόσο, παραμένουν ευέλικτα στις περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως η διαθεσιμότητα τροφής και η θερμοκρασία,  οι οποίες μπορεί να διακυμαίνονται ετησίως.

Καθώς προχωράει το φθινόπωρο, τα μεταναστευτικά πουλιά φεύγουν ομαδικά από τους τόπους αναπαραγωγής τους για να περάσουν το χειμώνα σε θερμότερο κλίμα. Τα οστά τους είναι ελαφριά, ενώ τα φτερά τους που κινούνται από δυνατούς μυς, τους επιτρέπουν να διασχίζουν τον αέρα διανύοντας πολλά χιλιόμετρα, μέρα και νύχτα. Όπως αναφέρει στη Νatura nrg ο κ. Νίκος Προμπονάς, μέλος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας «Οι πιο πολλοί άνθρωποι έχουν ταυτίσει τη μετανάστευση με τα χελιδόνια και τους πελαργούς, όμως δεκάδες είδη της ορνιθοπανίδας πραγματοποιούν δύο φορές το χρόνο το μακρύ, επίπονο και επικίνδυνο ταξίδι προς και από Αφρική. Η φθινοπωρινή μετανάστευση όχι μόνο διαρκεί μεγαλύτερη περίοδο από την ανοιξιάτικη, αλλά είναι και πολυπληθέστερη, αφού πλέον στα σμήνη με τους γονείς έχουν προστεθεί και τα νεαρά παιδιά τους που γεννήθηκαν πρόσφατα όπως τα στρουθιόμορφα, οι ερωδιοί και τα αρπακτικά. Ο Ψαραετός αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά πτηνά της συγκεκριμένης περιόδου.

Τα σπουδαιότερα αποδημητικά πουλιά της χώρας μας είναι: τα χελιδόνια, οι πελαργοί, οι τσαλαπετεινοί, οι αγριόπαπιες, τα αηδόνια, οι μπεκάτσες, τα τρυγόνια, τα ορτύκια, οι μελισσουργοί κ.α.

 

53 από τα πλέον γνωστά αποδημητικά πουλιά είναι τα εξής:

Κύκνος, Νανόχηνα, Σφυριχτάρι, Χουλιαρόπαπια, Πελαργός, Μαυροπελαργός, Λευκοτσικνιάς, Αργυροτσικνιάς, Σταχτοτσικνιάς, Νυχτοκόρακας, Κορμοράνος, Λαγγόνα, Κολιδοβούτι, Λαμπροβούτι, Σκουφοβουτηχτάρι, Κοκκινοβουτηχτάρι, Χειμωνοβουτηχτάρι , Καλαμόκιρκο, Χουλιαρομύτα, Χαλκόκοτα, Φλαμίνγκο, Θαλασσαετός, Γερακίνα, Σταυραετός, Ψαραετός, Καλαμόκιρκος,, Σαΐνι, Νανογέρακο, Νερόκοτα, Κιρκινέζι, Μαυροπετρίτης, Ορτύκι, Γερανός, Αργυροπούλι, Καλημάνα, Καλαμοκανάς, Νεροχελίδονο,, Ποταμοσφυριχτής, Μπεκάτσα, Γλάρος, Νανόγλαρος, Τρυγόνι, Φάσσα, Γκιώνης, Μελισσουργός, Χαλκοκουρούνα, Τσαλαπετεινός, Στραβολαίμης, Χελιδόνι, Αηδόνι, Πετροκότσυφας, Κοκκινότσιχλα, Κοκκινοκεφαλάς

ΔΡΑΣΤΗΡΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΗ ΦΥΣΗ

Οργανώστε αισθητηριακές δραστηριότητες και παρατήρησης της φύσης για τα παιδιά με σκοπό να αναπτύξουν δεξιότητες προσανατολισμού και να αντιληφθούν πως χρησιμοποιούν αντίστοιχους μηχανισμούς τα αποδημητικά πουλιά.

Τρόποι με τους οποίους μπορούμε να προσανατολιστούμε χρησιμοποιώντας φυσικά στοιχεία:

1 Αν είστε σε δάσος, δείξτε στα παιδιά τα βρύα πάνω σε δέντρα ή βράχους. (δείτε την 10/52)  Μπορούν επίσης να τα αγγίξουν. Τα βρύα φύονται μόνο σε σκιερά και υγρά σημεία. Επομένως, αν δούμε βρύα πάνω σε σημεία πάνω σε δέντρα ή βράχους, τότε αυτά τα σημεία μας δείχνουν τον Βορρά.

2 H θέση του ήλιου μας βοηθά να προσανατολιστούμε, ειδικά αν είναι πρωί ή απόγευμα και ο ήλιος δεν είναι κάθετος στον ουρανό. Εάν τα παιδιά μπορούν να δουν τον ήλιο, η άσκηση θα είναι εύκολη για αυτούς. Εάν τα παιδιά έχουν εντελώς κλειστά τα μάτια τους, θα πρέπει να τους βοηθήσετε να βρουν τον ήλιο, με τις αισθήσεις τους, π.χ. η θερμότητα του ηλίου.

3 Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε πυξίδα.

4 Τα δέντρα, τα φυτά και τα λουλούδια χρειάζονται τον ήλιο για να μεγαλώσουν. Έτσι, ως συνήθως τα φύλλα ή τα λουλούδια (πχ ηλιοτρόπια) βλέπουν προς την κατεύθυνση που λούζεται περισσότερο από τον ήλιο, δηλαδή προς τον Νότο όταν πρόκειται για το βόρειο ημισφαίριο. Επίσης, για τον ίδιο λόγο, τα κλαδιά σε κάποια δέντρα (πχ βελανιδιές) μεγαλώνουν ασύμμετρα και αυτά που βλέπουν προς τον Νότο τείνουν να είναι πιο μεγάλα.

Δραστηριότητες επέκτασης:

1 Βρείτε πού μπορείτε να δείτε ή να νιώσετε τον ήλιο το πρωί, το μεσημέρι και το απόγευμα.

2 Ποιες μυρωδιές μπορείτε να μυρίσετε κοντά στο σπίτι σας;

3 Είναι διαφορετικές από αυτές που θα μυρίσετε σε ένα δάσος;

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

Υλοποιήστε τις ασκήσεις το μεσημέρι μιας ηλιόλουστης μέρας.

Η γνώση των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα μας βοηθά στον προσανατολισμό και τις μετακινήσεις, καθώς επίσης και για την ανάγνωση χαρτών.

Προετοιμασία

• Συνιστάται να χρησιμοποιείτε χάρτες για να διδάξετε τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και στη συνέχεια άλλα βοηθήματα όπως μια πυξίδα ή χάρτη στο τηλέφωνο.

Προτεινόμενες ασκήσεις:

1 Στα παιδιά θα πρέπει να εξηγήσετε τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Μιλήστε τους για τη θέση του ήλιου όπως και για την κατεύθυνση προς ΝΟΤΟ. Η αντίθετη κατεύθυνση είναι ο ΒΟΡΡΑΣ.

2 Μπορείτε να δοκιμάστε απλές ασκήσεις γεωγραφικού προσανατολισμού. Για παράδειγμα:

– γυρίστε προς την ανατολή και περπατήστε λίγα μέτρα.

– γυρίστε προς βορρά και κάνετε 6 βήματα.

 

3 Εάν είναι εφικτό: ζητήστε από τα παιδιά να κρατούν στα χέρια τους πυξίδες και να ελέγχουν πώς γυρίζει η βελόνα, ενώ κινούνται στην περιοχή. Μπορείτε να συζητήσετε με τα παιδιά για την κατεύθυνση, στην οποία βρίσκονται οι πόλοι της Γης και για τις γνώσεις τους αναφορικά με τις κινήσεις της Γης.

4 Τέλος, εξηγήστε στα παιδιά ότι τα πουλιά, όπως και οι άνθρωποι, χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους για να ταξιδεύουν στον κόσμο, χρησιμοποιώντας τα διάφορα στοιχεία της φύσης και τα φυσικά φαινόμενα (καιρός, θερμοκρασία και μαγνητικά πεδία, διάρκεια της μέρας κ.λπ)

Η παρατήρηση των πουλιών (birdwaching) κατά την αποδημία τους, αποτελεί μια θαυμάσια απασχόληση για όλη την οικογένεια, που προσφέρει στα παιδιά κατανόηση του φυσικού μας περιβάλλοντος και επαφή με την Φύση.