44η εβδομάδα ΘΕΜΑ: Τα Βρύα και οι Λειχήνες
Είναι μια από τις ομορφότερες εμπειρίες η βόλτα στην φθινοπωρινή φύση, στα δρομάκια του χωριού, δίπλα στα ρυάκια που είναι μισοσκεπασμένα από τα πολύχρωμα φύλλα των δένδρων. Αν σκύψουμε όμως και παρατηρήσουμε προσεκτικά τις μεγάλες πέτρες, τους μεγάλους και γέρικους κορμούς και τα σκιερά μέρη, θα δούμε τα ταπεινά, πολύ μικρά, όμορφα αλλά και εξαιρετικά σημαντικά, βρύα και λειχήνες.
Τα βρύα μετανάστευσαν από τη θάλασσα στη στεριά πριν 470 εκατ χρόνια, αποτελώντας μαζί με τις λειχήνες τη βάση της διαμόρφωσης της Γης όπως την ξέρουμε, καθώς συνέβαλαν στη σταδιακή αύξηση του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα, στην απορρόφηση του άνθρακα αλλά και τη δημιουργία του χώματος, μέσα από τη διάβρωση των πετρωμάτων. Αυτά ήταν τα στοιχεία που συντέλεσαν στην ανάπτυξη ανώτερων φυτών, όπως οι φτέρες και βοήθησαν στην ανάπτυξη ζώων, που έτρωγαν αυτά τα φυτά, ώστε να καταλήξουμε στη δημιουργία του κόσμου, όπως τον ξέρουμε σήμερα.
Αξίζει να γνωρίσουμε αυτά τα βρυόφυτα, τους φύκους και τους μύκητες που διακοσμούν τόσο όμορφα τις σκιερές γωνιές της φύσης. Και να μην ξεχνάμε πως έχουν κρυμμένες πολλές ιδιότητες! Χρησιμεύουν ακόμη και στον προσανατολισμό (όπως θα δείτε στο τέλος του κειμένου μας)
Οι λειχήνες είναι άλλη µια πρωτόγονη κατηγορία οργανισµών,
οι οποίοι αποτελούν µια παράδοξη συµβίωση δύο ειδών που ανήκουν σε διαφορετικά
βασίλεια, αλλά λειτουργούν ως µία βιολογική µονάδα. Η συµβίωση γίνεται από ένα
φύκος και ένα µύκητα. Στο σχηµατισµό αυτό µετέχουν από την πλευρά των φυκών, τα
κυανοφύκη ή τα χλωροφύκη και από τους µύκητες οι "δισκοµύκητες" ή οι
"βασιδιοµύκητες". Κατά τη συµβίωσή τους ο µύκητας τρέφεται από τις οργανικές
ουσίες που παράγουν τα πράσινα κύτταρα των φυκών, ενώ το φύκος παίρνει ανόργανα
συστατικά από τον µύκητα. ∆ιακρίνονται διάφορες κατηγορίες λειχήνων, ανάλογα µε
την δοµή τους: - θαµνοειδείς - φυλλοειδείς - κρουστώδεις - κοκκώδεις (πιο
σπάνιοι) Οι λειχήνες βρίσκονται πάνω σε βράχους, χώµα, δέντρα ή τεχνητές δοµές
σε καθαρά περιβάλλοντα. Μπορούν να ζήσουν σε διάφορα οικοσυστήµατα σε όλο τον
κόσµο, ακόµα και στις αφιλόξενες ερήμους, στην Αρκτική και στην Ανταρκτική.
Θεωρούνται πρωτοπόρα είδη µαζί µε τα βρυόφυτα σε κάποια περιβάλλοντα, επειδή
συχνά είναι οι πρώτοι οργανισµοί που εισβάλλουν σε ένα νεοεκτιθέµενο βράχο ή
έδαφος. Ένας λειχήνας µπορεί ν’ απορροφά κάποια άλατα από τα υποστρώµατα στα
οποία αυξάνεται, αλλά γενικά τρέφεται µέσω της φωτοσύνθεσης που εκτελούν τα
φύκη. Έτσι, οι λειχήνες των δέντρων δεν είναι παράσιτα και δεν τρέφονται από
αυτά, απλά τα χρησιµοποιούν ως σπίτι τους. Οι λειχήνες των βράχων όµως µπορεί
να ελευθερώνουν χηµικές ουσίες, οι οποίες επιταχύνουν την αποσάθρωση του βράχου
σε έδαφος και προάγουν έτσι την δημιουργία νέων εδαφών.
Οι λειχήνες κατείχαν σπουδαία θέση στην κινέζικη ιατρική και στη σύγχρονη εποχή χρησιμοποιούνται ευρέως για την παρασκευή αντιβιοτικών. Επίσης, τα αιθέρια έλαια που περιέχουν γίνονται βάση αρωμάτων και αλκοολούχων ποτών. Έχουν κάποια θρεπτική αξία και κάποιες φυλές στην έρηµο της Β. Αφρικής καπνίζουν µίγµα λειχήνων. Ακόµα, χρησιμοποιούνται σε µμακέτες και βραχόκηπους, αλλά και για βαφή από τους Ινδιάνους της Αμερικής. Η πιο ενδεδειγµένη χρήση τους όµως είναι ως δείκτες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καθώς είναι πολύ ευαίσθητοι οργανισµοί στην αύξηση της συγκέντρωσης των αέριων ρύπων. ∆εν έχουν µηχανισµούς άµυνας όπως τα ανώτερα φυτά στους ρύπους και έτσι κάποια είδη, όταν δεν εμφανίζονται σε µια περιοχή, σηματοδοτούν την ύπαρξη ατμοσφαιρικής ρύπανσης εκεί.
Οι θεραπευτική δράση των βρυόφυτων οφείλεται στο φουμαρικό οξύ που περιέχουν, ουσία η οποία παράγεται και από το ανθρώπινο δέρμα όταν εκτίθεται στον ήλιο, και ενδείκνυται για την ψωρίαση, το χρόνιο έκζεμα αλλά και τον αποχρωματισμό των φακίδων. Τα Ιρλανδικά βρύα είναι τα πιο διάσημα. Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη όπως η Γαλλία και η Βουλγαρία παράγουν αιθέριο έλαιο από βρύα βελανιδιάς (oak moss foto) το οποίο θεωρείται καταπραϋντικό και αντιφλογιστικό του δέρματος, ιδανικό για επούλωση πληγών με χρήση ακόμα και σε ανοιχτά τραύματα λόγω της αντιμικροβιακής του δράσης. Συνιστάται επίσης ως αντιγηραντικό γιατί ισορροπεί το Ph της επιδερμίδας και βοηθά στην μείωση λεπτών γραμμών και ρυτίδων.
Στη λαϊκή θεραπευτική έχουν χρησιμοποιηθεί για επούλωση
πληγών σε μορφή κηραλοιφής αλλά και γαληνικής μορφής σε συνδυασμό με άλλα έλαια
αλλά και με τα δέντρα τα οποία συνυπάρχουν. Αυτή η συνεργασία των συστατικών
δίνει στις ιδιότητες των παρασκευασμάτων πολλαπλάσια δράση.
Οι Λειχήνες λόγω των αντιβακτηριακών και αντιμικροβιακών ιδιοτήτων τους και των βιταμινών
A,B,C ,D,K, έχουν χρησιμοποιηθεί στην λαϊκή θεραπευτική σαν επιθέματα σε πληγές
για μολύνσεις του δέρματος , για δοθιήνες και προβλήματα ακμής , αντιγηραντικά
,ως απολυμαντικά για πληγές και ανοιχτά τραύματα αλλά και σαν θεραπεία για τον
βήχα και το ουροποιητικό σύστημα.
Από τις πιο γνωστές λειχήνες που υπάρχουν στο εμπόριο είναι η λειχήνα Usnea ή Νεραϊδόνημα. Χάρη στο πολυφαινολικό οξύ που περιέχει και ονομάζεται ουσνικό οξύ είναι πικρή αποτρέποντας έτσι τη βρώση της από τα ζώα και έχει αντιβακτηριδιακές αντιμικροβιακές αλλά και ισχυρές αντιβιοτικές ιδιότητες, με ικανότητα του αναστολέα θετικών κατά gram βακτηρίων όπως η φυματίωση, η εντερόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος και ο στρεπτόκοκκος. Παλαιές συνταγές και γιατροσόφια του προσδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες κατά του καρκίνου, του θυρεοειδούς κλπ.
Για περισσότερα εδώ: https://www.votanon.gr/2019/03/30/4881/
Προσανατολισμός παρατηρώντας τα βρύα και τις λειχήνες
Είναι πολύ σημαντικό όταν βρισκόμαστε στο βουνό ή μέσα στο
δάσος να γνωρίζουμε τα σημεία του ορίζοντα. Αυτό μας βοηθάει να
προσανατολιστούμε και να γνωρίζουμε κάθε στιγμή την πορεία μας. Σίγουρα ο
προσανατολισμός γίνεται πιο εύκολα και με ακρίβεια, με την χρήση μια πυξίδας ή
με την χρήση διάφορων εφαρμογών που πιθανόν να έχουμε στο κινητό μας τηλέφωνο.
Τι κάνουμε όμως στην περίπτωση που έχει χαλάσει ή έχει σπάσει η πυξίδα ή στην
περίπτωση που το κινητό μας έχει ξεμείνει από μπαταρία. Θα μάθουμε λοιπόν πως γίνεται ο προσανατολισμός
χωρίς πυξίδα παρατηρώντας την φύση γύρω μας.
Φυτά-δέντρα, γενικά τα περισσότερα φυτά και δέντρα
τείνουν να γέρνουν με προσανατολισμό προς την μεριά που θα έχουν μεγαλύτερη
ηλιοφάνεια. Επίσης σε σημεία με αραιή βλάστηση γέρνουν προς τον Νότο, στην
προσπάθεια τους να προστατευτούν από τον ψυχρό Βόρειο άνεμο. Επιπλέον πρέπει να
γνωρίζουμε ότι στην πλευρά όπου το φυτό δείχνει να έχει την λιγότερη ανάπτυξη
και τα δέντρα έχουν πιο χοντρό φλοιό είναι ο Βορράς.
Βρύα-λειχήνες, αν στους κορμούς των δέντρων, ή σε
βράχους ή ακόμη και σε τοίχους διακρίνουμε βρύα και λειχήνες, περισσότερα σε
μια πλευρά απ’ ότι σε άλλη , τότε αυτή η πλευρά τους μας δείχνει τον Βορρά (εφ’ όσον το μέρος το
«βλέπει» ο ήλιος, κάποια ώρα της ημέρας).
Βράχια, συνήθως τα βράχια που βρίσκονται εκτεθειμένα,
η βορεινή τους πλευρά είναι πιο σκούρα λόγο υγρασίας. Στα πολύ ψηλά βράχια, το
ανατολικό και το νοτιοδυτικό τμήμα τους, είναι ασπριδερό, ενώ το βορεινό σκούρο
με υγρασία.
Φωλιά. Στις φωλιές των μυρμηγκιών το ανάχωμα τους
είναι υψωμένο προς το Βορρά. Επίσης τα περισσότερα θηλαστικά τοποθετούν την
είσοδο της φωλιάς τους προς τον Νότο.
Υδρόβια ζώα (πουλιά, βατράχια, ψάρια) δείχνουν μία
προτίμηση στο να επιλέγουν τη δυτική πλευρά της όχθης του ποταμού ή της λίμνης
Αέρας, ο ποιο ζεστός αέρας είναι ο νοτιάς, ο πιο
κρύος ο βοριάς. Επίσης όταν φυσά ζεστός αέρας και βρέχει, έχοντας στο πρόσωπό
μας κόντρα τη βροχή, βλέπουμε το Νότο.
Δημιουργήστε μια γαλήνια δασική όαση σε μικρογραφία φέρνοντας μια ποικιλία από ζωντανά βρύα και λειχήνες στο σπίτι σας. Δημιουργείστε ένα όμορφο terrarium μέσα σε ένα μεγάλο γυάλινο βάζο ή μια γυάλα. Το να διατηρείτε τα ζωντανά βρύα να φαίνονται πράσινα και πλούσια είναι εύκολο, αν τα ψεκάζετε με νερό, αλλά και με τη βοηθητική υγρασία ενός κλειστού δοχείου. Προσέξτε να μην τα υπερ-ποτίζετε!