37/52/20 ΘΕΜΑ: Από τον BATMAN στις νυχτερίδες
- Οι νυχτερίδες είναι τα μόνα πραγματικά ιπτάμενα θηλαστικά στον κόσμο.
- Ο Batman - Άνθρωπος Νυχτερίδα, είναι ένας φανταστικός χαρακτήρας και υπερήρωας βιβλίων κόμικς. Δημιουργήθηκε το 1939, από τους αμερικανούς συγγραφείς Μπομπ Κέιν και Μπιλ Φίνγκερ.
- Οι νυχτερίδες πρωτοεμφανίστηκαν πάνω στη γη πριν από 70 εκατομμύρια χρόνια.
- Τα 34 είδη νυχτερίδων που απαντώνται στην Ελλάδα, μερικά μοναδικά στην Ευρώπη, αποτελούν περίπου το 1/3 των ειδών χερσαίων θηλαστικών στη χώρα μας.
- Μια μικροσκοπική νυχτερίδα μπορεί να φάει έως και 3.000 έντομα σε μια νύχτα.
- Όλα τα είδη νυχτερίδων στην Ελλάδα χρησιμοποιούν τον ηχοεντοπισμό για την πλοήγηση και το κυνήγι εντόμων στο σκοτάδι.
Οι νυχτερίδες δεν είναι πουλιά, όπως πιστεύουν μερικοί, αλλά
η δεύτερη κατά σειρά ομάδα σε αριθμό ειδών θηλαστικών μετά τα τρωκτικά
(σκίουροι, ποντίκια κ.α.). Περνούν τη μέρα τους μέσα σε σκοτεινά μέρη, όπως
σπήλαια, ορυχεία, κοιλότητες δέντρων (π.χ. παλιές φωλιές δρυοκολαπτών), σχισμές
και ανοίγματα σε βράχια, γεφύρια, κάτω από τα κεραμίδια παλιών σπιτιών,
εγκαταλειμμένα σπίτια, παλιά ξωκλήσια κ.ά. Τη νύχτα βγαίνουν και αναζητούν την
τροφή τους: έντομα και άλλα αρθρόποδα, όπως αράχνες. Συχνά θα τις παρατηρήσουμε
να πετούν πάνω από επιφάνειες νερών κυνηγώντας έντομα που αναδύονται μέσα από
το νερό ή ακόμα και γύρω από λάμπες στους δρόμους οικισμών, ακόμα και σε πόλεις
σε σημεία με δέντρα. Πρόκειται για ένα ανεκτίμητο φυσικό εντομοαπωθητικό, καθώς
καταναλώνουν κάθε νύχτα ποσότητα εντόμων ίση με το μισό τουλάχιστον του βάρους
τους!
Πολύ λίγα ζώα στον κόσμο είναι τόσο παρεξηγημένα, όσο οι
νυχτερίδες. Σε διάφορους μύθους οι νυχτερίδες παρουσιάζονται ως μοχθηρά ζώα που
σκορπούν τον φόβο και τον θάνατο. Η προκατάληψη αυτή ίσως σχετίζεται με το
γεγονός ότι οι νυχτερίδες είναι μυστηριώδη ζώα – η νυχτερινή τους πτήση και η
παραμονή τους σε σκοτεινές σπηλιές δυσκολεύουν τη μελέτη του είδους. Ο φόβος
και η αντιπάθεια που υπάρχει απέναντι τις νυχτερίδες επηρεάζουν το πώς
αντιμετωπίζουμε το ιδιαίτερο αυτό ζώο, που είναι το μόνο ιπτάμενο θηλαστικό
στον πλανήτη.
Παραθέτουμε πιο κάτω 5 διαδεδομένους μύθους για τις
νυχτερίδες και τι ισχύει στην πραγματικότητα.
ΜΥΘΟΣ 1: Οι νυχτερίδες είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο, αφού μπορεί να του επιτεθούν.
Στην πραγματικότητα, οι νυχτερίδες έχουν ένα φυσικό φόβο για
τους ανθρώπους και προτιμούν να παραμένουν μακριά τους. Η διαδεδομένη αντίληψη
ότι μπορεί να μπλεχτούν στα μαλλιά μας επειδή είναι τυφλές δεν ευσταθεί, αφού
οι νυχτερίδες έχουν μάτια και με αυτά βλέπουν πολύ καλά, ενώ με τον ηχοεντοπισμό
μπορούν να αποφεύγουν ακόμα και τα πιο μικρά εμπόδια.
ΜΥΘΟΣ 2: Οι νυχτερίδες είναι φορείς μολυσματικών ασθενειών, τις οποίες μπορεί να μεταδώσουν εύκολα καθώς τρέφονται με αίμα.
Οι νυχτερίδες δεν είναι φορείς μολυσματικών ασθενειών και
ούτε τα περιττώματα τους προκαλούν κάποιου είδους ασθένεια. Αντιθέτως, αυτά
αποτελούν ένα πρώτης τάξεως λίπασμα! Στην Ευρώπη δεν υπάρχουν νυχτερίδες που
τρέφονται με αίμα. Υπάρχουν μόνο τρία τέτοια είδη που ζουν στη Νότια Αμερική
και τρέφονται με αίμα μεγάλων ζώων.
ΜΥΘΟΣ 3: Οι νυχτερίδες, όπως και τα τρωκτικά, προκαλούν ζημιές σε ανθρώπινες κατασκευές και περιουσίες.
Οι νυχτερίδες δεν έχουν καμιά σχέση με τρωκτικά, αφού
ανήκουν σε εντελώς διαφορετική τάξη, την τάξη των Χειρόπτερων (Chiroptera).
Κατ’ ακρίβεια, οι νυχτερίδες είναι πιο κοντά γενετικά στον άνθρωπο αντί στα
τρωκτικά! Δεν μασούν σύρματα και δεν κάνουν ζημιές με τα δόντια τους σε
ανθρώπινες κατασκευές και περιουσίες.
ΜΥΘΟΣ 4: Οι νυχτερίδες δεν έχουν κανένα όφελος για το περιβάλλον.
Αντιθέτως, οι νυχτερίδες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη
διατήρηση της ισορροπίας πολλών οικοσυστημάτων σε όλο τον κόσμο. Μια
εντομοφάγος νυχτερίδα μπορεί να καταναλώσει μέχρι και 3000 έντομα σε ένα βράδυ,
συμβάλλοντας στη βιολογική καταπολέμηση επιβλαβών εντόμων. Οι φρουτοφάγες
νυχτερίδες τρέφονται κυρίως με υπερώριμα φρούτα που είναι ακατάλληλα για
ανθρώπινη κατανάλωση, καθώς και με νέκταρ λουλουδιών, συμβάλλοντας στην
επικονίαση των φυτών, στη διασπορά των σπόρων και στον έλεγχο επιβλαβών εντόμων
που προσβάλλουν τα υπερώριμα φρούτα.
ΜΥΘΟΣ 5: Οι νυχτερίδες δεν κινδυνεύουν γιατί βρίσκονται παντού και σε μεγάλους αριθμούς.
Η αλήθεια είναι ότι οι νυχτερίδες κινδυνεύουν σε παγκόσμιο
επίπεδο και γι’ αυτό τον λόγο όλα τα ευρωπαϊκά είδη νυχτερίδων προστατεύονται,
τόσο από ευρωπαϊκές οδηγίες και συμβάσεις, όσο και από εθνικές νομοθεσίες.
Οι νυχτερίδες έχουν μειωθεί πάρα πολύ στα περισσότερα μέρη
του κόσμου και αρκετά είδη απειλούνται με εξαφάνιση. Γι’ αυτό ευθύνονται:
Η χρήση των εντομοκτόνων∙ ότι σκοτώνει τα έντομα,
σκοτώνει και τα ζώα που τα τρώνε. Ενώ
όμως τα έντομα αναπαράγονται πολύ γρήγορα, οι νυχτερίδες αναπαράγονται πολύ
αργά, γι’ αυτό και ζημιώνονται από τα εντομοκτόνα περισσότερο από τα ίδια τα
έντομα.
Η καταστροφή των υγροτόπων. Οι υγρότοποι διαθέτουν πολλά,
αβλαβή για τον άνθρωπο, έντομα με τα οποία τρέφονται οι νυχτερίδες. Η
αποξήρανσή τους και η ρύπανσή τους έχει αρνητικές συνέπειες σε όλους τους
οργανισμούς που ζουν σε αυτούς.
Η απερίσκεπτη τουριστική αξιοποίηση των σπηλαίων και το σφράγισμα των εγκαταλελειμμένων ορυχείων όπου φωλιάζουν νυχτερίδες. Παρά το ότι με ειδικές μελέτες οι νυχτερίδες μπορούν να μείνουν απείραχτες, αυτό σπάνια γίνεται, για οικονομικούς συνήθως λόγους.
Η είσοδος τουριστών και σπηλαιολόγων σε χώρους όπου
φωλιάζουν νυχτερίδες: όταν οι μανάδες τρομάξουν, συνήθως αφήνουν τα μικρά τους
να πέσουν και να πεθάνουν. Οι επανειλημμένες επισκέψεις σε «βρεφοκομεία»
νυχτερίδων τις αρχές του καλοκαιριού μπορεί να οδηγήσουν στην εξαφάνιση
ολόκληρων πληθυσμών.
Όλα τα είδη νυχτερίδων της Ελλάδας προστατεύονται αυστηρά από την εθνική και τη διεθνή νομοθεσία, καθώς είναι ιδιαίτερα ευάλωτα: είναι είδη με εξειδικευμένες ανάγκες, ενώ οι ρυθμοί αναπαραγωγής τους επιτρέπουν πολύ αργή ανάκαμψη σε περίπτωση μειώσεων στους πληθυσμούς τους.
Ηχοεντοπισμός
Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι οι νυχτερίδες μπορούν
να πετούν στο σκοτάδι χωρίς να πέφτουν πάνω σε πράγματα επειδή χρησιμοποιούν
"ραντάρ" (ηλεκτρομαγνητικά ραδιοκύματα). Αυτή είναι η σωστή ιδέα,
αλλά όχι εντελώς ακριβής. Αυτό που χρησιμοποιούν είναι το σόναρ (ηχητικά
κύματα). Υπάρχει ένας ειδικός όρος για το σόναρ όταν χρησιμοποιείται σε σχέση
με τα ζώα - ηχοεντοπισμός.
.jpg)
Μια νυχτερίδα εκπέμπει σταθερούς ήχους υψηλής συχνότητας, μικρού μήκους κύματος ενώ πετάει. Παράγονται στο λάρυγγα και εκπέμπονται μέσω του στόματος (συνήθως) ή της μύτης. Οι ήχοι, ή κλήσεις, περιγράφονται συχνά ως κλικ ή τσιπς και μπορεί να είναι πολύ δυνατοί - έως και 120 ντεσιμπέλ - πιο δυνατοί από ένα χαμηλά πετούν τζετ αεροπλάνο. (Ευτυχώς για τον άνθρωπο, οι περισσότεροι από αυτούς τους υπερηχητικούς ήχους είναι πέρα από το εύρος της ακοής μας). Καθώς τα ηχητικά κύματα προσκρούουν σε αντικείμενα που βρίσκονται στην πορεία τους, αναπηδούν ηχώ πίσω στη νυχτερίδα που ακούει, η οποία μπορεί να τις ερμηνεύσει για να σχηματίσει μια νοητική εικόνα του τι είναι μπροστά της. Η εικόνα είναι τόσο καλά διαμορφωμένη, που η νυχτερίδα μπορεί να "δει" μια απλή τρίχα ή να εντοπίσει ένα κουνούπι σε μια νύχτα χωρίς φεγγάρι.
Η ένταση, η συχνότητα, ο τόνος και η διάρκεια των κλήσεων
ποικίλλουν ανάλογα με το περιβάλλον της νυχτερίδας. Οι περισσότερες είναι ήχοι
υψηλής συχνότητας που δεν ακούμε, αλλά μερικές φορές οι κλήσεις γίνονται εντός
της ακοής μας. Ακούστε εδώ https://www.wiltshiremuseum.org.uk/batsounds/
τους ήχους από 4 συνηθισμένα είδη νυχτερίδων
Δεν χρησιμοποιούν όλες οι νυχτερίδες ηχοεντοπισμό. Σε μια
μικρή εξελικτική λογική, οι νυχτερίδες που δεν τη χρησιμοποιούν έχουν μεγαλύτερα
μάτια και καλύτερη όραση από ό,τι οι νυχτερίδες που τη χρησιμοποιούν.
(Παρεμπιπτόντως, οι νυχτερίδες δεν είναι τα μόνα είδη που χρησιμοποιούν
ηχοεντοπισμό. Οι φάλαινες, τα δελφίνια, οι φώκιες και ορισμένα είδη νυφίτσας
είναι μερικά από τα άλλα ζώα που τη χρησιμοποιούν).
Εμείς οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε υποτυπώδη ηχοεντοπισμό όταν
φωνάζουμε μέσα σε ένα φαράγγι και ακούμε τα ηχητικά κύματα καθώς αναπηδούν
στους τοίχους. Ορισμένοι τυφλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον ηχοεντοπισμό με
μεγάλη επιτυχία στην καθημερινή τους ζωή, κάνοντας ήχους "κλικ", όπως
ακριβώς κάνουν οι νυχτερίδες, αν και σε χαμηλότερη, πιο αργή συχνότητα.
Το ιδιαίτερα ευαίσθητο Rhinolophus hipposideros (Μικρορινόλοφος), μικρό όσο το μικρό δάχτυλο της παλάμης μας, συνήθως προτιμά παλιά εγκαταλειμμένα σπίτια ή ξωκκλήσια όπου η παρουσία του ανθρώπου είναι περιορισμένη.
Πληροφορίες για την μορφολογία, την τροφή, τις φωλιές, και την αναπαραγωγή των νυχτερίδων μπορείτε να βρείτε εδώ: https://ese.edu.gr/2008/11/%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%BD%CF%85%CF%87%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%82 και εδώ: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CF%85%CF%87%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B1
Για μια αναλυτική γνώση για τα είδη των νυχτερίδων (
Τρανονυχτερίδα, Μυωτίδα του Natterer, Τρανομυωτίδα, Πυρρομυωτίδα, Ποδαρομυωτίδα,
Μικρομυωτίδα, Τρανορινόλοφος, Ρινόλοφος του Méhelÿ, Ρινόλοφος του Blasius, Μικρορινόλοφος, Μεσορινόλοφος , Πτερυγονυχτερίδα ) στην
Ελλάδα επισκεφθείτε το: https://www.lifegrecabat.eu/el/species
Επίσης εδώ θα βρείτε μια παρουσίαση
των νυχτερίδων της Κρήτης.
Κουτί
φωλιάσματος – κουρνιάσματος νυχτερίδας
Ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους χάνουμε νυχτερίδες είναι η απώλεια των κατάλληλων χώρων φωλεοποίησης. Οι τεχνητές φωλιές - κουρνιάστρες μπορούν να βοηθήσουν πολλά είδη νυχτερίδων. Μπορείτε να κατασκευάσετε ή να αγοράσετε ένα κουτί - φωλιά. Εξαρτάται από εσάς! Αν κατασκευάσετε ένα, είναι ένα σπουδαίο οικογενειακό σχέδιο για το Σαββατοκύριακο με πολλές μίνι-δουλειές στις οποίες μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά κάθε ηλικίας, από τη βοήθεια στη σχεδίαση μέχρι τη μέτρηση του ξύλου και τη χρήση του σφυριού.
.png)
Έχουμε συγκεντρώσει μερικές ιδέες εδώ: https://www.nwf.org/garden-for-wildlife/cover/build-a-bat-house , https://www.rspb.org.uk/get-involved/activities/nature-on-your-doorstep/garden-activities/build-a-bat-box/
