14. Παρατηρώντας την χειμερινή Φύση!

 14/52/49: Παρατηρώντας την χειμερινή Φύση!

Παρόλο που ο χειμώνας στην Ελλάδα δεν είναι τόσο κρύος, τα φυτά και τα ζώα πρέπει να είναι σε θέση να προσαρμοστούν στις χαμηλές θερμοκρασίες και στην έλλειψη τροφής.

Τα άγρια ζώα βρίσκονται συνεχώς έξω, επηρεαζόμενα από τις αλλαγές στο κρύο, τη βροχή, το χιόνι, τον άνεμο.

Τα φυτά εκτός από το πρόβλημα των χαμηλών θερμοκρασιών χάνουν και τα φύλλα τους επειδή υπάρχουν μόνο λίγες ώρες ηλιακού φωτός και η φωτοσύνθεση θα ήταν πολύ δύσκολη. Πολλά φυτά, επομένως, ξεπερνούν αυτά τα προβλήματα "κλείνοντας" σχεδόν εντελώς.

Η παρατήρηση λοιπόν της χειμερινής φύσης αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία να αποκτήσουμε καλύτερη εικόνα της ζωής της τοπικής άγριας ζωής και να μάθουμε μερικά εκπληκτικά πράγματα για το περιβάλλον μας.

Μερικοί συνηθισμένοι τρόποι με τους οποίους ο χειμωνιάτικος καιρός επηρεάζει τη συμπεριφορά των ζώων είναι :

- Τα πουλιά συγκεντρώνονται σε μεγάλες ομάδες και τρέφονται πιο επιθετικά πριν από καταιγίδες

- Η βροχή μετά από μια μακρά περίοδο ξηρασίας αυξάνει τους πληθυσμούς εντόμων και μικρών θηλαστικών

- Τα κουνούπια τσιμπάνε πιο επιθετικά πριν βρέξει

- Το βαθύ χιόνι στέλνει τα ελάφια σε δάση κωνοφόρων με κοινά μονοπάτια

- Τα γεράκια είναι πιο πιθανό να κυνηγήσουν σε ανοιχτά χωράφια κατά τη διάρκεια ομίχλης

- Τα πουλιά τραγουδούν λιγότερο τις ημέρες με αέρα

- Οι σκαντζόχοιροι, οι σκίουροι  και οι αρκούδες πέφτουν σε χειμερία νάρκη κατά τη διάρκεια του χειμώνα

Όλες αυτές είναι γενικές παρατηρήσεις που μπορείτε να κάνετε για τα τοπικά ζώα αμέσως πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά από μια σημαντική αλλαγή του καιρού.

Ας ρίξουμε λοιπόν μια πιο προσεκτική ματιά στο πώς οι διαφορετικοί τύποι χειμωνιάτικου καιρού επηρεάζουν τα ζώα σε διάφορες καταστάσεις.

Πώς επηρεάζει η βροχή τη συμπεριφορά των ζώων;

Ας μιλήσουμε πρώτα για τη βροχή... Τι συμβαίνει στα ζώα όταν βρέχει;

Οι έντονες βροχοπτώσεις επηρεάζουν το πόσο καλά τα ζώα είναι σε θέση να βλέπουν, να ακούν και να μυρίζουν, καθώς και να ρυθμίζουν τη θερμοκρασία του σώματός τους.

Αυτό μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την επιβίωσή τους, ιδίως κατά τη διάρκεια ακραίων θερμοκρασιών ή όταν κυνηγιούνται.

Για το λόγο αυτό, οι έντονες βροχές συνήθως αναγκάζουν τα ζώα να αναζητήσουν καταφύγιο.

Ωστόσο, μία από τις λιγότερο εμφανείς αλλά εξίσου σημαντικές επιπτώσεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων είναι ότι τα έντομα δεν μπορούν να πετάξουν και να δραστηριοποιηθούν κανονικά.

Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια μικρή λεπτομέρεια, αλλά στην πραγματικότητα έχει τεράστιες επιπτώσεις που επηρεάζουν δραματικά κάθε ζώο.

Η ξαφνική μείωση της δραστηριότητας των εντόμων εξαλείφει προσωρινά μια σημαντική πηγή τροφής για τα ανώτερα ζώα στην τροφική αλυσίδα, καθιστώντας πιο αποδοτικό ενεργειακά να περιμένουν να καθαρίσουν τα πράγματα.

Αυτό σημαίνει επίσης ότι πριν από την άφιξη της καταιγίδας, μπορείτε να περιμένετε μια συμπληρωματική αύξηση της δραστηριότητας, καθώς όλοι προετοιμάζονται για την ανάπαυλα.

Τα έντομα γίνονται πιο ενεργά καθώς προετοιμάζονται για τη βροχή, γεγονός που δημιουργεί ευκαιρίες για κυνηγούς εντόμων όπως τα πουλιά, και περαιτέρω ευκαιρίες για τα γεράκια που τρώνε πουλιά και τα θηλαστικά.

Είναι χρήσιμο να παρατηρήσετε ότι όλα αυτά είναι απλώς παρατηρήσεις κοινής λογικής που προέρχονται από την κριτική σκέψη για το πώς όλα συνδέονται μεταξύ τους έξω πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα γεγονός βροχής.

Έχετε όμως κατά νου ότι κατά τη διάρκεια παρατεταμένων βροχών εξακολουθούν να υπάρχουν συνεχιζόμενες αλλαγές συμπεριφοράς που μπορούν να παρατηρηθούν.

Η ικανότητα των ζώων να ακούνε ανεπαίσθητους ήχους σε μεγάλες αποστάσεις στο δάσος εξακολουθεί να μειώνεται κατά τη διάρκεια της βροχής, οπότε μπορεί να παρατηρήσετε μεγαλύτερη εξάρτηση από οπτικές στρατηγικές αποφυγής θηρευτών.

Τα ζώα μπορεί να υιοθετήσουν διαφορετικά μοτίβα κίνησης στον χώρο, που τα βοηθούν να αντιμετωπίσουν τις μειωμένες αποστάσεις ακοής.

Πώς το χιόνι επηρεάζει τη συμπεριφορά των ζώων

Εκτός από το κρύο (για το οποίο θα μιλήσουμε πιο κάτω), το χιόνι επηρεάζει τα ζώα κυρίως επειδή καλύπτει το γυμνό έδαφος.

Αυτό το επιπλέον στρώμα χιονοκάλυψης καθιστά πιο δύσκολο για τα ζώα να βρουν ξηρούς καρπούς, σπόρους, έντομα & οποιαδήποτε εναπομείνασα φυτική ζωή στην επιφάνεια του εδάφους.

Ως αποτέλεσμα, θα παρατηρήσετε ότι ορισμένα μέρη «αδειάζουν» από πουλιά & άλλα ζώα, ενώ η δραστηριότητα μπορεί να είναι συγκεντρωμένη γύρω από τις ταΐστρες πουλιών και τα θερμά μικρο-περιβάλλοντα.

Με ελαφρά χιόνια, είναι πολύ συνηθισμένο να βλέπετε ζώα να συγκεντρώνονται σε ηλιόλουστες πλαγιές με νότιο προσανατολισμό ή δίπλα στις αποψυγμένες άκρες των υδάτων, όπου μπορούν να έχουν ευκολότερη πρόσβαση στην τροφή.

Τα ελαφρά χιόνια που πέφτουν σε εδάφη, νωρίς τον χειμώνα, έχουν μόνο μικρές επιπτώσεις, επειδή το έδαφος είναι ακόμη σχετικά προσβάσιμο και εύκολο να κινηθεί.

Καθώς όμως το χιόνι γίνεται βαθύτερο, αρχίζει να γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τα ζώα να διαχειριστούν αυτό το βάθος χωρίς να αλλάξουν στρατηγικές επιβίωσης.

Σε βαθύ χιόνι, ακόμη και μεγάλα ζώα όπως τα ελάφια θα αναγκαστούν να αλλάξουν την περιοχή κατοικίας τους και να μετακινηθούν σε κοινά συστήματα μονοπατιών, ώστε να μπορούν να εξοικονομήσουν ενέργεια για τη μετακίνηση.

Τα μικρά θηλαστικά αντιμετωπίζουν την αλλαγή με το να σκάβουν σήραγγες κάτω από το βαθύ χιόνι, το οποίο με τη σειρά του δημιουργεί επιπλέον προκλήσεις για τα αρπακτικά που τρέφονται από αυτά.

Θερμοκρασία & Συμπεριφορά των ζώων

Η θερμοκρασία είναι σαν ρυθμιστής της συμπεριφοράς των ζώων, επειδή επηρεάζει τις απαιτούμενες ενεργειακές εκροές για τη διατήρηση της θερμότητας του σώματος.

Γενικά, όσο πιο κρύο κάνει τόσο περισσότερη ενέργεια απαιτείται από τα ζώα για να διατηρήσουν τη θερμότητα του σώματός τους.

Ο άλλος σημαντικός παράγοντας με το κρύο (ειδικά με τις χαμηλές θερμοκρασίες) είναι ότι σταματά την ανάπτυξη των φυτών & των εντόμων, γεγονός που μειώνει δραματικά τη διαθεσιμότητα τροφής σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα.

Κάθε ζώο έχει τον δικό του βιολογικό και συμπεριφορικό τρόπο αντιμετώπισης των αυξημένων ενεργειακών αναγκών σε συνδυασμό με την έλλειψη τροφής στο περιβάλλον.

Τα μεγάλα θηλαστικά, όπως τα ελάφια, αποθηκεύουν λίπος κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν για ενέργεια κατά τη διάρκεια της ψυχρής περιόδου.

Έτσι, κατά τη διάρκεια του κρύου καιρού, τα ελάφια εξακολουθούν να είναι αρκετά δραστήρια, αλλά οι ενεργειακές τους εκροές θα υπερβαίνουν κατά πολύ αυτό που είναι σε θέση να προσλάβουν.

Εν τω μεταξύ, πολλά μικρότερα θηλαστικά, όπως οι σκίουροι και οι νυχτερίδες, έχουν την ικανότητα να πέφτουν σε χειμερία νάρκη και να περιμένουν να εμφανιστούν θερμότερες συνθήκες.

Αυτή η στρατηγική αναμονής χρησιμοποιείται επίσης από τα ερπετά και τα αμφίβια, αν και η βιολογία τους είναι διαφορετική επειδή είναι ψυχρόαιμα.

Άλλα είδη μικρών θηλαστικών, όπως οι νυφίτσες, τα ποντίκια κλπ, δεν πέφτουν σε χειμερία νάρκη, αλλά απαιτούν συνεχή πρόσβαση σε τροφή προκειμένου να διατηρήσουν το μεταβολισμό τους σε λειτουργία.

Αυτό είναι παρόμοιο με τη συμπεριφορά των πτηνών. Τα πουλιά είναι εκπληκτικά εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν το κρύο, αλλά χρειάζονται μια σταθερή πηγή τροφής για να το κάνουν.

Περισσότερο από τις άμεσες επιπτώσεις του ψύχους, πολλά πουλιά μεταναστεύουν προς το νότο λόγω της σημαντικής έλλειψης τροφής που είναι διαθέσιμη κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όπως τα χελιδόνια, οι μελισσοφάγοι και οι πελαργοί.

Τα ασπόνδυλα (ζώα χωρίς σπονδυλική στήλη) και τα σπονδυλωτά ψάρια, τα αμφίβια και τα ερπετά λέγεται ότι είναι "ποικιλόθερμα" επειδή η θερμοκρασία του σώματός τους αλλάζει ανάλογα με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντός τους. Οι χαμηλές θερμοκρασίες δυσκολεύουν αυτά τα πλάσματα να παραμείνουν ενεργά το χειμώνα - τι τους συμβαίνει λοιπόν;

Τα φίδια, οι σαύρες, οι βάτραχοι, οι φρύνοι και οι τρίτωνες επιβραδύνουν όλες τις διαδικασίες του σώματός τους σχεδόν μέχρις ακινησίας σε πολύ κρύο καιρό. Αυτό είναι γνωστό ως λήθαργος και σε αυτή την κατάσταση τα ζώα καταναλώνουν μόνο ένα μικρό μέρος από το σωματικό τους λίπος και μπορούν να επιβιώσουν για μερικές εβδομάδες, ίσα-ίσα ζωντανά. Κρύβονται το χειμώνα κάτω από πέτρες, κορμούς, σε σωρούς κομπόστ, σε παλιά λαγούμια ποντικιών - σε όλα τα μέρη όπου μπορεί να είναι ασφαλή από πεινασμένα αρπακτικά.

Πολλά ασπόνδυλα κρύβονται επίσης. Ορισμένα ενήλικα μικροσκοπικά ζώα πεθαίνουν στο τέλος του καλοκαιριού, αλλά τα αυγά τους και οι προνύμφες περνούν τον χειμώνα κρυμμένα, έτοιμα να συνεχίσουν τον κύκλο ζωής τους όταν έρθει η άνοιξη. Οι περισσότερες θηλυκές αράχνες, για παράδειγμα, πεθαίνουν αφού γεννήσουν τα αυγά τους το φθινόπωρο, αφήνοντας τα αυγά τους σε ένα χνουδωτό, υπόλευκο κουκούλι, κρυμμένο κάτω από ένα κούτσουρο ή σε μια γωνιά ενός κτιρίου. Χιλιάδες μικροσκοπικές αράχνες απελευθερώνονται από το κουκούλι την άνοιξη.

Ορισμένα είδη ασπόνδυλων διαχειμάζουν, συχνά ως ενήλικα, επίσης σε μια κατάσταση που ονομάζεται λήθαργος. Βρίσκουν κάποιο απομονωμένο μέρος, ίσως κάτω από ένα κούτσουρο, μια πέτρα ή σε μια τρύπα, και παραμένουν εκεί καθ' όλη τη διάρκεια των ψυχρών μηνών. Ειδικές χημικές ουσίες απελευθερώνονται στα σωματικά τους υγρά για να τα εμποδίσουν να παγώσουν, με τον τρόπο που λειτουργεί το αντιψυκτικό στο ψυγείο ενός αυτοκινήτου. Πολλές κάμπιες, ορισμένες πεταλούδες, γυμνοσάλιαγκες, σαλιγκάρια, βασίλισσες σφήκες και μέλισσες περνούν τον χειμώνα με αυτόν τον τρόπο.

Είναι αρκετά περίπλοκο και συναρπαστικό το πώς κάθε ζώο έχει τον δικό του μοναδικό τρόπο να αντιμετωπίζει το κρύο!

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Χειμερινή παρατήρηση άγριας ζωής: τι, πού και πότε να εντοπίσετε

Ο χειμώνας μπορεί να είναι δύσκολος για τους ανθρώπους και την άγρια ζωή, αλλά δεν είναι όλα ζοφερά - η εποχή έχει τη δική της ομορφιά. Είναι σημαντικό για την ψυχική μας υγεία να παραμένουμε συνδεδεμένοι με την φύση, ακόμη και κατά τη διάρκεια των πιο σκοτεινών, κρύων μηνών. Ενώ ορισμένα είδη έχουν πετάξει νότια ή έχουν κρυφτεί για το χειμώνα, δεν χρειάζεται να κάνετε το ίδιο.

Βγείτε στον καθαρό χειμωνιάτικο αέρα και περιπλανηθείτε σε ένα δάσος ή σε ένα λειβάδι. Παρατηρήστε τις λεπτομέρειες που αποκαλύπτονται τώρα που τα δέντρα είναι γυμνά. Αναζητήστε περίπλοκους μίσχους του αγριομαϊντανού (Anthriscus sylvestris) που λάμπουν από τον παγετό και είναι γεμάτοι παγωμένους ιστούς αράχνης. Κοιτάξτε ανάμεσα στους κορμούς των δέντρων στο δάσος, για να εντοπίσετε ένα ελάφι, που τσιμπολογάει παγωμένα χόρτα και σηκώνει το κεφάλι του για να σας κοιτάξει πίσω. Ανακαλύψτε μια σειρά από συναρπαστικούς μύκητες που προσκολλώνται σε γυμνούς κορμούς και κλαδιά. Αφιερώστε χρόνο για να απορροφήσετε και να εκτιμήσετε ένα μαγικό χειμωνιάτικο τοπίο θαυμάτων με αυτά τα ξεχωριστά αξιοθέατα και πολλά άλλα.  Ακούστε τις φωνές των Κοκκινολαίμηδων, των Σπίνων και της Γαλαζοπαπαδίτσας ή του Καλόγερου.

Το χειμώνα, τα μικρά πουλιά περιφέρονται στα δάση σε μεγάλες ομάδες μικτών ειδών για αναζήτηση τροφής. Οι ήσυχες φωνές επαφής τους "τίτ-τίτ" προδίδουν την παρουσία τους. Κοιτάξτε ψηλά για να δείτε γαλαζοπαπαδίτσες, , κοτσύφια, ή σπίνους να πετάγονται ανάμεσα στα γυμνά κλαδιά. Ενώ τα περισσότερα άλλα πουλιά έχουν εγκαταλείψει το τραγούδι τους για το χειμώνα, οι κοκκινολαίμηδες διπλασιάζουν τις προσπάθειές τους. Αυτό καθιστά το χειμώνα μια ιδανική εποχή για να γνωρίσετε πραγματικά τη σφυριχτή μελωδία του κοκκινολαίμη!

Ο χειμώνας είναι μια καλή εποχή για να προσέξετε για αποτυπώματα θηλαστικών στη λάσπη ή στο χιόνι. Αναζητήστε ίχνη από ασβούς, ελάφια, βίδρες, αλεπούδες, σκίουρους, ποντίκια και αλεπούδες. Θα κάνουμε ειδικά αφιερώματα τον Φεβρουάριο.

Τα κιάλια μπορούν να σας βοηθήσουν να ρίξετε μια πιο προσεκτική ματιά, αλλά δεν είναι απαραίτητα για να συνδεθείτε με τη φύση - μην ανησυχείτε αν δεν έχετε.

Για την σωστή παρατήρηση της Άγριας Φύσης τον Χειμώνα, σας συμβουλεύουμε να:

1. Ντυθείτε ζεστά: Θα απολαύσετε πολύ περισσότερο το χρόνο σας στη φύση και θα μπορέσετε να μείνετε περισσότερο έξω, αν νιώθετε άνετα - γι' αυτό ντυθείτε ζεστά και αδιάβροχα με χνουδωτές κάλτσες και ανθεκτικές αδιάβροχες μπότες. Καπέλα, γάντια και κασκόλ και ένα θερμός με ζεστή σοκολάτα ή τσάϊ είναι απαραίτητα για να βρίσκεστε πολύ ώρα στο ύπαιθρο.

2. Μάθετε τι κοιτάτε: Οι συνοπτικοί οδηγοί φύσης είναι ένας καλός τρόπος για να αναγνωρίζετε τα είδη που εντοπίζετε στις βόλτες σας. Μπορείτε να συμβουλευτείτε και έναν διαδικτυακό οδηγό αναγνώρισης (https://www.woodlandtrust.org.uk/trees-woods-and-wildlife/identify-wildlife/ ).

3. Προγραμματίστε την εξόρμησή σας σωστά: Βγείτε έξω αμέσως μετά την ανατολή του ήλιου, αν μπορείτε. Τα παγωμένα πρωινά είναι όμορφα και τα πουλιά είναι πιο ενεργά νωρίς το πρωί, τρέφονται για να αναπληρώσουν την ενέργεια που έχασαν τη νύχτα. Ή πηγαίνετε αργά το απόγευμα για να παρακολουθήσετε καταπληκτικά ηλιοβασιλέματα και πουλιά που κατευθύνονται για να κουρνιάσουν.

4. Αναζητήστε τη χειμερινή άγρια ζωή σε διαφορετικά ενδιαιτήματα. Όσο περισσότερους διαφορετικούς τόπους μπορείτε να επισκεφθείτε και να εξερευνήσετε, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποικιλία των ειδών που θα εντοπίσετε. Δείτε τι μπορείτε να παρατηρήσετε στον κήπο σας, στο πάρκο της πόλης, σε δάση, σε αγρούς, σε φράχτες, σε λίμνες, σε όχθες ποταμών και σε καλαμιώνες.

Άγρια ζωή που δεν θα δείτε το χειμώνα

Τα ερπετά περνούν το χειμώνα σε χειμέριο λήθαργο. Είναι απίθανο να τα δείτε μέχρι την άνοιξη - εκτός κι αν τύχει να ενοχλήσετε κάποιο καθώς ανακατεύετε το κομπόστ σας. Οι σκαντζόχοιροι, οι νυχτερίδες και οι δασομυωξοί βρίσκονται επίσης σε χειμερία νάρκη. Το χειμώνα, έντομα λιγότερο ανθεκτικά από τη χειμερινή σκνίπα απουσιάζουν. Φυσικά, εξακολουθούν να βρίσκονται παντού γύρω μας, απλώς είναι κρυμμένα σε διάφορα στάδια ζωής.

Καλή χειμερινή εξερεύνηση!