Όπως μας λέει ο Δασολόγος, Ελευθέριος Στεργιανόπουλος στο dasarxeio.com, γύρω από τον τάφο της βασίλισσας της Αιγύπτου Hatscepsut, (1490-1468 π.Χ.) βρέθηκαν λάκκοι λαξευμένοι στου βράχους, στους οποίους είχαν φυτευτεί δέντρα και ποτίζονταν μέσω ειδικού συστήματος καναλιών. Η ιεροποίηση των δέντρων, έχει αποτυπωθεί στο δαχτυλίδι του Μίνωα, όπου φαίνεται η λατρεία του ιερού δέντρου, του οποίου η άνθιση σχετίζεται με την αναγέννηση της Φύσης, και αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της θεϊκής υπόστασης που της απέδιδαν οι Κρήτες της Μινωικής περιόδου. Επίσης, ο Ασσύριος βασιλιάς Sanberib (705-681 π.Χ.) σε έναν ναό που έκτισε στην πρωτεύουσα προς τιμήν του Θεού Assur δημιούργησε ένα είδος δασικού πάρκου έκτασης 16 km γύρω από τον ναό. Στην Αθήνα του 3ου αιώνα π.Χ. υπήρχαν άλση από δάφνες και ελιές, γύρω από τον βωμό των δώδεκα θεών βόρεια της αγοράς, και το ιερό άλσος που χώριζε το Θησείο από το Ηφαστείο. Η δεντροφυτεία στην Αγορά των Αθηνών, όπως αναφέρεται από τον Πλούταρχο και περιγράφεται από τον Κίμωνα (510-450 π.Χ.), αποτελούνταν από δυο σειρές πλατάνων, και πολλά μεμονωμένα δέντρα.
Η συνωνυμία του ξύλου με την αρχαία ελληνική λέξη «ύλη»,
εκφράζει τη σημασία του ως βασικού υλικού κατασκευών: οικοδομών, οχυρώσεων,
πλοίων, γεφυρών, οικοτεχνικών δημιουργημάτων και καύσιμης ύλης. Επίσης, τα
δέντρα αποτελούν αναπόσπαστο συστατικό του τοπίου και ως τέτοια ενσωματώνουν το
μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού κάθε περιοχής, που επιλέγει τα είδη,
μορφοποιεί τα σχήματα τους και οριοθετεί με αυτά τον χώρο.
Σύγχρονες αλλά και προγενέστερες έρευνες, έδειξαν την
άρρηκτη σχέση των ανθρώπων με τα δέντρα ακόμα και στις μέρες μας, σε
πολιτισμικό, κοινωνικό, οικονομικό επίπεδο. Μια γρήγορη επισκόπηση στο σύγχρονο
ερευνητικό πεδίο, αρκεί για να καταλάβει κανείς την πολλαπλότητα και ισχύ, της
σύνδεσης των ανθρώπων με τα δέντρα, είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε επίπεδο
συστάδων και δασών.
Σε άμεση συνάρτηση με τα παραπάνω, τα δέντρα αποτελούν για
τους ανθρώπους τους φυσικούς δείκτες με τους οποίους παλαιότερα, βρίσκαν σημεία
αναφοράς και συμβολισμούς σε θρησκευτικό επίπεδο, είτε τα εκμεταλλεύονταν ως
πρώτη ύλη κατασκευών, είτε ως αρχιτεκτονικά στοιχεία. Πάντα τα δέντρα ήταν εκεί
μέσα το περιβάλλον της πόλης, είτε φυτεμένα από ανθρώπινο χέρι, είτε φυτεμένα
από την ίδια τη σοφία της Φύσης, ανακατεμένα με το ανθρώπινο στοιχείο και
αναμεμειγμένα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συμβάλλοντας στην συνεχή
αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και φυσικού και τεχνητού χώρου.
«…Ο βιασμός της φύσης και ο εκπολιτισμός του ανθρώπου
πάνε χέρι με χέρι1…»
Αυτό που ονόμασε ο Χανς Γιώνας «βιασμό της φύσης», εμείς θα
το ονομάσουμε απώλεια της αντίληψης της χαμένης ολότητας
«…Καθαρή ενσάρκωση της πράσινης ζωής είναι το δέντρο… Το
δέντρο, απεναντίας, όντας μεμονωμένο, αναδεικνύεται μέσα από το όλο του δάσους
ή του περιβάλλοντος. Θα λέγαμε ότι καταφάσκει την ατομικότητα του. Πολλοί
στρέφουμε με ενδιαφέρον το βλέμμα μας σε ένα δέντρο, αφοσιωνόμαστε σε αυτό,
οπότε και εκείνο προσλαμβάνει με τη σειρά του μια ειδική σημασία για τη ζωή
μας. Άλλοτε είναι σημείο προσανατολισμού, άλλοτε τόπος ξεκούρασης οδοιπόρων, ή
ξεκούρασης εργατών από τον κάματο της αγροτική δουλειάς. Προσφέρει προστασία με
τον ίσκιο του από τον ήλιο. Μπορεί να είναι σημείο συγκέντρωσης, π.χ. των
κατοίκων ενός χωριού. Κάποτε ήταν τόπος εκδίκασης υποθέσεων…»
Το δέντρο λοιπόν, εκτός από μία ατομικότητα, ένα στοιχείο
του χώρου το οποίο κατά διάφορες φιλοσοφικές απόψεις αποτελεί και υποκείμενο με
ηθική υπόσταση και εγγενή αξία, φαίνεται παραπάνω να αποτελεί και σύμβολο ζωής,
τόπος ξεκούρασης, τόπος εκδικάσεων υποθέσεων, τόπος εκτελέσεων σε άλλες
ιστορίες, όριο για την σήμανση ιδιοκτησίας γης κ.ο.κ. Επομένως η πολλαπλότητα
των σημασιών, και αξιών που μπορούν να έχουν τα δέντρα στον χώρο ανάλογα με το
κοινωνικό πλαίσιο, εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία. Ο κάθε άνθρωπος παρατηρώντας το
κάθε δέντρο θυμάται μια διαφορετική ιστορία, αναπολεί στιγμές, του επιστρέφουν
στο μυαλό θύμησες μιας άλλης εποχής.
Ο Koffka, εκπρόσωπος της μορφολογικής ψυχολογίας, το 1935
μελετά την αλληλεπίδραση μεταξύ των πραγματικών υλικών στοιχείων που
διαμορφώνουν τον χώρο και τα σημασιολογικά στοιχεία που αυτός φέρει, όπως
συμβολισμούς αξίες, οι οποίες επηρεάζουν τον άνθρωπο και τη συμπεριφορά που
αναπτύσσει. Την ίδια περίοδο ο Uexkull προσεγγίζει την αντίληψη που αναπτύσσει
ο άνθρωπος για το περιβάλλον του ως σύνολο των οπτικών και απτικών εμπειριών,
όπως και την ταυτότητα που αποδίδει ο άνθρωπος σε καθένα από τα αντικείμενα του
χώρου που χρησιμοποιεί. Έτσι καθώς ο κάθε άνθρωπος έχει ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά, διαμορφώνονται και πολλές διαφορετικές εικόνες, ταυτότητες και
κατ’ επέκταση αντιλήψεις, για τα ίδια αντικείμενα και τους ίδιους χώρους.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, τα δέντρα αποτελούν είτε οντότητες
με εγγενή αξία είτε μεμονωμένα φυτικά άτομα, είτε σύνολα συστάδων σε δασικά
οικοσυστήματα, καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τον χώρο και το τοπίο. Εκτός από
τις οικολογικές λειτουργίες, οι οποίες είναι άκρως σημαντικές για την ευμάρεια
του ανθρώπου στο αστικό περιβάλλον και στα φυσικά οικοσυστήματα, αποτελούν
σύμβολα, πολιτισμικά και πολιτιστικά στοιχεία, θρησκευτικά σημεία αναφοράς τα
οποία, αντανακλούν μηνύματα ανάλογα με το ποιος, πότε και που τα παρατηρεί και
εξετάζει.
Η θεωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και οι έννοιες της
πλαισίωσης και ανα-πλαισίωσης, περιορίστηκαν στην ανθρώπινη επικοινωνία. Το
άτομο παρεμβαίνει, επιλέγει, ανα-πλαισιώνει και αναπλάθει την τροφή που κάθε
φορά βρίσκει γύρω του, αναζητά η του προσφέρεται. Το άτομο δεν είναι ένας
παθητικός δέκτης των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος αλλά ένας δυναμικός
μετασχηματιστής ο οποίος επεξεργάζεται τις πληροφορίες και τα μηνύματα που
προσλαμβάνει και δημιουργεί την απάντηση του, όπως και τη δική του εικόνα για τον
άλλον και το περιβάλλον γενικότερα.
Καθώς όμως είδαμε ότι τα δέντρα, άσχετα με το ότι δεν
επικοινωνούν άμεσα μαζί μας ως δέντρα, αλλά ως αντικείμενα στα οποία
απεικονίζονται σύμβολα και νοήματα, προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο παρατηρούμε
τα δέντρα, κατά πόσο ακούμε τα δέντρα και κατά πόσο χρησιμοποιούμε ως άτομα
μόνο την «αναπλαισίωση». Αν μπορούμε να κάνουμε ένα τολμηρό παραλληλισμό
ανάμεσα στην έννοια της αναπλαισίωσης και την υπερβολικής ανθρωποκεντρικής
οπτικής, για μια ουσιαστική «επικοινωνία» με το περιβάλλον, θα μπορούσαμε να
πούμε ότι η «αναπλαισίωση» του ανθρώπου απέναντι στα μηνύματα που «εκπέμπει» το
φυσικό περιβάλλον έχει γίνει σε τεράστιο βαθμό. Αποτέλεσμα της υπερβολικής
αναπλαισίωσης που κάνει ο άνθρωπος απέναντι στα δέντρα και το φυσικό περιβάλλον
είναι η ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων.
Μα πως θα μπορούσαμε, να επικοινωνήσουμε με τα δέντρα αφού
αυτά δεν μιλάνε και δεν είναι προικισμένα από τη Φύση, να μπορούνε να αρθρώνουν
λόγο όπως εμείς οι άνθρωποι. Αυτό είναι ένα εύλογο ερώτημα. Παρόλα αυτά, η
γλώσσα δεν είναι η μόνη μορφή επικοινωνίας. Υπάρχουν για παράδειγμα και τα
αρώματα, τα οποία μάλιστα, δύσκολα αφήνουν περιθώρια λανθασμένων
εντυπώσεων και παρεξηγήσεων, όπως αυτές που πολλές φορές προκύπτουν από τη
«γλώσσα», που κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει. Ιδιαίτερα σε κάποιες από
τις πιο σημαντικές και απολαυστικές στιγμές στη ζωή των ανθρώπων όπως την
ερωτική συνεύρεση, τα αρώματα είναι σε μεγάλο βαθμό καθοριστικά για την επιλογή
ερωτικού συντρόφου.
Επομένως, αν και φιλοσοφικό, το ερώτημα, εάν τα δέντρα
μιλάνε, νιώθουν κ.τ.λ. ανήκουν στο παρελθόν, καθώς έχουν και εκείνα τη δική
τους «γλώσσα», την οποία εμείς χρειάζεται πρώτα να την ακούσουμε προσεκτικά, με
περίσσεια υπομονή, όπως αυτή την υπομονή που αρμόζει σε αυτούς «φίλους» μας,
που μεγαλώνουν αργά και σταθερά, για να μας καθαρίζουν τον αέρα, να μας
στερεώνουν το έδαφος, να μας εμπλουτίζουν με οξυγόνο, να ρυθμίζουν τη
θερμοκρασία του πλανήτη και άλλα πολλά.
Η διαλεκτική σχέση μεταξύ του «μέσα» και του «έξω», μεταξύ
εαυτού και άλλου, επιτρέπει κατά τον Μπακιρτζή, το πεδίο επικοινωνίας μεταξύ
των επικοινωνούντων προσώπων, τη δυαδική ενότητα και την κοινότητα των ψυχών.
Την αυθεντική επικοινωνία. Ας αναλογιστούμε εάν, δεν είμαστε οι μόνοι στον
πλανήτη, που έχουμε αυτό που ονομάζουμε ψυχή. Όσο ο σύγχρονος άνθρωπος εμμένει,
στις ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις για το περιβάλλον, οι οποίες συνδέονται σε
πολλές περιπτώσεις με τον ωφελιμισμό και τον καθορισμό των αξιών της κοινωνίας
από την αγορά, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να φτάσουμε στα επιθυμητά επίπεδα
επικοινωνίας με το περιβάλλον, είτε αυτό αποτελείται από ανθρώπους, είτε ζώα,
είτε φυτά και αντί να φτάσουμε στη δυαδική ενότητα και την κοινότητα
των ψυχών θα παραμένουμε οι αμήχανοι κληρονόμοι του
δυϊσμού, με βάση τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη σχέση μας με το φυσικό
περιβάλλον.
Η ειδική σχέση μεταξύ ανθρώπων και δέντρων
Οι άνθρωποι και τα δέντρα έχουν πολύ περισσότερα κοινά πράγματα
από ό,τι πολλοί από εμάς συνειδητοποιούμε. Παρακάτω μοιραζόμαστε, από το www.therapeftis.eu, μερικά
ενδιαφέροντα και υπέροχα πράγματα που οι άνθρωποι και τα δέντρα έχουν κοινά και
γιατί η σχέση μεταξύ ανθρώπων και δέντρων είναι τόσο ιδιαίτερη και σημαντική.
Αυτό περιλαμβάνει το γεγονός ότι τόσο οι άνθρωποι όσο και τα δέντρα είναι ως
επί το πλείστο νερό, μοιραζόμαστε παρόμοια φυσικά χαρακτηριστικά
και ο καθένας από εμάς είναι εντελώς μοναδικός. Επιπλέον, οι άνθρωποι
και τα δέντρα είναι αλληλεξαρτώμενα - εμείς εισπνέουμε οξυγόνο και
εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα, ενώ τα δέντρα προσλαμβάνουν διοξείδιο του
άνθρακα και απελευθερώνουν οξυγόνο.
Τι κοινό έχουν οι άνθρωποι και τα δέντρα
Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ ανθρώπων και δέντρων.
Παρακάτω έχουμε επισημάνει μερικά από αυτά: Φυσικά χαρακτηριστικά: Τόσο,
άνθρωποι όσο και δέντρα, στέκονται όρθιοι με μια κορώνα στην κορυφή και τα μέλη
τους προέρχονται από έναν κεντρικό κορμό. Επιπλέον, το σωληνωτό σχέδιο
διακλάδωσης των πνευμόνων μας μοιάζει με το ριζικό σύστημα πολλών
δέντρων.
Μοναδικότητα και Ομορφιά
Κάθε άτομο και κάθε δέντρο είναι μοναδικό και δεν υπάρχουν
δύο ακριβώς ίδια. Με τα δέντρα τα χρώματα μπορεί να ποικίλλουν, τα κλαδιά
μπορούν να αναπτυχθούν και να λυγίσουν σε διαφορετικές γωνίες και οι
μπουμπούκια και τα λουλούδια εμφανίζονται σε διαφορετικά σημεία. Παρόμοια με
τους ανθρώπους, τα δέντρα έχουν διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με διακύμανση
σε ύψος και όγκο. Κάποιοι ψηλώνουν ενώ άλλοι είναι κοντοί. Μερικά παραμένουν
αδύναμα και άλλα μεγαλώνουν. Η μοναδικότητα και η ποικιλομορφία που
είναι εμφανής τόσο στα δέντρα όσο και στους ανθρώπους βοηθά να γίνει ο κόσμος
ένα πιο ενδιαφέρον και όμορφο μέρος!
Εξάρτηση από το νερό
Τόσο οι άνθρωποι όσο και τα δέντρα αποτελούνται κυρίως από νερό και
βασίζονται σε αυτόν τον πόρο για να επιβιώσουν. Τα περισσότερα δέντρα
αποτελούνται από περισσότερο από 50% νερό. Ομοίως, ένα ενήλικο
άτομο αποτελείται από περίπου 60% νερό. Χωρίς νερό, η ζωή όπως
εμείς τώρα δεν θα ήταν δυνατή για τους ανθρώπους, τα δέντρα και οτιδήποτε
άλλο.
Εξάρτηση από τους Άλλους
Γνωρίζατε ότι υπάρχουν τόσα μικρόβια στο ανθρώπινο
σώμα όσα και τα πραγματικά ανθρώπινα κύτταρα; Παρόλο που αυτά τα μικρόβια δεν
αποτελούν μέρος του σώματος, εκτελούν λειτουργίες σημαντικές για την ανθρώπινη
ζωή. Παρόμοια με τους ανθρώπους, τα δέντρα βασίζονται επίσης σε άλλους
ζωντανούς οργανισμούς για την επιβίωση και την αναπαραγωγή. Για παράδειγμα,
πολλά δέντρα βασίζονται σε ορισμένους μύκητες για να κολλήσουν
στις ρίζες τους και να τους επιτρέψουν να εξάγουν επαρκώς νερό από το έδαφος.
Επιπλέον, πολλά δέντρα και θάμνοι (συμπεριλαμβανομένης της κερασιάς, του
μούρου, της δαμασκηνιάς, μεταξύ άλλων) βασίζονται σε έντομα επικονίασης για
να ανταλλάξουν τη γύρη από τα ανθισμένα άνθη τους για να αναγεννηθούν.
Ζήστε σε Κοινότητες
Σύμφωνα με ένα άρθρο στο Smithsonian τον Μάρτιο του 2018, οι
ερευνητές συγκέντρωσαν στοιχεία ότι τα δέντρα του ίδιου είδους είναι στην
πραγματικότητα κοινοτικοί οργανισμοί (όπως οι άνθρωποι) και
μπορούν ακόμη και να σχηματίσουν συμμαχίες με δέντρα άλλων ειδών. Οι ερευνητές
ανακάλυψαν επίσης ότι τα δασικά δέντρα έχουν εξελιχθεί για να ζουν σε
αλληλεξαρτώμενες και συνεργατικές σχέσεις που συντηρούνται από την επικοινωνία
και μια συλλογική νοημοσύνη παρόμοια με μια αποικία εντόμων ή μια πόλη.
Η συμβιωτική σχέση μεταξύ ανθρώπων και δέντρων
Δέντρα και άνθρωποι έχουν μια αλληλοεξαρτώμενη σχέση. Ένα
παράδειγμα είναι ότι εισπνέουμε οξυγόνο και εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα. Τα
δέντρα, από την άλλη πλευρά, προσλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα και
απελευθερώνουν οξυγόνο στην ατμόσφαιρα. Ο ρόλος που παίζουν τα δέντρα στο
οικοσύστημα είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη και την ζωή στη γη γενικά.
Επιπλέον, τα δέντρα μας υποστηρίζουν παρέχοντας σκιά και καταφύγιο,
αποτρέποντας τη διάβρωση του εδάφους, λειτουργώντας ως ανεμοθραύστες, καθαρίζοντας τα
υπόγεια ύδατα και παρέχοντας τροφή.
Δέντρα και πνευματικότητα
Η ειδική σύνδεση μεταξύ ανθρώπων και δέντρων μπορεί να φανεί
σε πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο, ακόμη και από την αρχαιότητα.
Όπως θαυμάζουμε τα δέντρα σήμερα και κατανοούμε τη σημασία του ρόλου τους για
τη ζωή στη γη, το ίδιο έκανε και ο πρώτος άνθρωπος. Αυτό είναι εμφανές στους
συμβολισμούς των δέντρων που καταγράφονται σε όλη την ιστορία. Εκτός από την
παροχή αναγκών όπως τροφή, στέγη, θεραπεία και προστασία, τα δέντρα
έχουν επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πνευματικότητα διαφόρων
ομάδων ανθρώπων και θρησκειών. Το Δέντρο της Ζωής ή τα δέντρα
που χρησιμοποιούνται ως σύμβολο μπορούν να βρεθούν σε διάφορα θρησκευτικά
κείμενα. Αυτό περιλαμβάνει το Δέντρο της Γνώσης και το Δέντρο
της Ζωής στη Βίβλο, το Δέντρο της Αθανασίας στο
Κοράνι, το Ασσυριακό Δέντρο της Ζωής στην Αρχαία Μεσοποταμία και το Δέντρο Μπο
ή Μπόντι στον Βουδισμό, μεταξύ άλλων. Επιπλέον, οι αρχαίοι άνθρωποι στην
Ελλάδα, την Περσία και άλλες περιοχές χρησιμοποιούσαν συνήθως το σύμβολο του
παγκόσμιου δέντρου, το οποίο δείχνει τις ρίζες του δέντρου τυλιγμένες γύρω από
τη Γη και τα κλαδιά της στους ουρανούς. Αυτό το σύμβολο αντιπροσωπεύει ένα
δέντρο που στηρίζει τους ουρανούς και συνδέει τους ουρανούς με τον επίγειο
κόσμο και, με τις ρίζες του, τον κάτω κόσμο».
Δέντρα και αίσθηση του τόπου
Τα δέντρα μας συνδέουν με το μέρος που ζούμε. Τα μάτια μας αποτυπώνουν δένδρα, όταν βγαίνουμε σε εξωτερικούς χώρους και μπορούν να χρησιμεύσουν
ως ορόσημα και να μας βοηθήσουν να βρούμε το δρόμο μας. Πολλοί άνθρωποι
συνειδητά ή υποσυνείδητα θυμούνται ένα μέρος που επισκέφτηκαν από τα δέντρα που
υπήρχαν και μπορεί να έχουν ένα συναίσθημα ή μια ανάμνηση που τους έρχεται στο
μυαλό όταν βλέπουν ένα δέντρο. Άλλοι άνθρωποι μπορούν να θυμούνται το άρωμα των ανθών πορτοκαλιάς
ή κερασιάς από ένα κοντινό άλσος που μεγαλώνει, ή τα μαγευτικά πεύκα και τα
έλατα από τις διακοπές στα βουνά.
